Γιατί τα τρόφιμα έχουν Ε;
Εδώ και δεκαετίες, τόσο οι καταναλωτές όσο και οι επαγγελματίες της διατροφής και της υγείας, συχνά αντιμετωπίζουν με απορία ή και κριτική σκέψη τα διάφορα συστατικά που προστίθενται στα τρόφιμα, δηλαδή τα «πρόσθετα τροφίμων» ή, αλλιώς, τα γνωστά μας «Ε», στα οποία ανήκουν όχι μόνο τα συντηρητικά, αλλά και οι γαλακτοματοποιητές, οι χρωστικές, τα αντιοξειδωτικά, τα ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά, κ.α. Και μάλλον όχι άδικα, αφού συχνά οι γνώσεις μας γύρω από την ασφάλεια ή τη χρησιμότητά τους είναι περιορισμένη, ή η εμπιστοσύνη μας «δοκιμάζεται» από άρθρα ή μελέτες που δημοσιεύονται κατά διαστήματα και τα αμφισβητούν. Τελικά, ποιά είναι η αλήθεια για τα «Ε»;
Tι είναι τα «πρόσθετα τροφίμων»;
Tα πρόσθετα τροφίμων είναι ουσίες που προστίθενται σκόπιμα στα τρόφιμα, μετά από έγκριση από τις αρμόδιες αρχές, για να εκτελέσουν ορισμένες τεχνολογικές λειτουργίες, όπως για παράδειγμα να βελτιώσουν τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά (δηλαδή την υφή, το χρώμα κ.λπ.), τη σταθερότητα, τη συντήρηση (π.χ. εμποδίζοντας την ανάπτυξη μικροοργανισμών κ.λπ.). Πολλά από τα εγκεκριμένα πρόσθετα τροφίμων υπάρχουν και στη φύση (π.χ. οι ανθοκυανίνες που βρισκονται σε διαφορα φρούτα και λαχανικά όπως τα κόκκινα σταφύλια, οι γλυκοζίτες στεβιόλης στο φυτό στέβια, η πηκτίνη στα μήλα κ.λπ.) κάποια άλλα υπάρχουν στη φύση, αλλά για πρακτικούς λόγους παρασκευάζονται (όπως το ασκορβικό οξύ, δηλαδή η γνωστή μας βιταμίνη C), ενώ κάποια άλλα δεν βρίσκονται στη φύση αλλά παρασκευάζονται για ένα συγκεκριμένο σκοπό π.χ. την αντικατάσταση της ζάχαρης σε προϊόντα μειωμένων θερμίδων (όπως το γλυκαντικό ασπαρτάμη που παρασκευάζεται με την ένωση δύο αμινοξέων, δομικών συστατικών των πρωτεϊνών) ή τη χρώση (όπως τα καραμελοχρώματα που παρομοιάζουν ατην καραμέλα που μπορόυμε να φτιάξουμε στο σπίτι μας).
Πώς γνωρίζουμε ότι τα πρόσθετα τροφίμων είναι ασφαλή;
Τα πρόσθετα τροφίμων εγκρίνονται για χρήση σε τρόφιμα και ροφήματα μετά από μία προκαθορισμένη διαδικασία, η οποία είναι κοινή για όλα τα πρόσθετα, ανεξάρτητα από το είδος (π.χ. συντηρητικά ή χρωστικές) ή τη φύση τους (π.χ. φυσικής ή συνθετικής προέλευσης). Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπεύθυνη για την αξιολόγηση της ασφάλειας των πρόσθετων τροφίμων είναι η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA), η οποία, ακολουθώντας συγκεκριμένα πρωτόκολλα (π.χ. προκαθορισμένο αριθμό και είδος εργαστηριακών και κλινικών μελετών, σε πειραματόζωα ή και ανθρώπους, κ.λπ.) αξιολογεί όλα τα δεδομένα σχετικά με την ασφάλειά τους (π.χ. τη χημική τους σύσταση, τη μεταβολική τους πορεία στο ανθρώπινο σώμα, το αν είναι γενοτοξικά ή καρκινογόνα μετά από βραχυχρόνια ή μακροχρόνια χρήση), και προσδιορίζει μια τιμή Αποδεκτής Ημερήσιας Πρόσληψη (ADI). Η τιμή ADI αντιστοιχεί στη μέγιστη προσότητα ενός πρόσθετου που μπορεί κάποιος να καταναλώνει καθημερινά και για όλη του τη ζωή χωρίς κανένα κίνδυνο για την υγεία του και είναι ίδια για όλες τις ομάδες του πληθυσμού (π.χ. έγκυες γυναίκες, γυναίκες που θηλάζουν, παιδιά, κ.λπ.).
Επιπλέον, οι ειδικοί της EFSA αξιολογούν τη χρησιμότητα του συγκεκριμένου πρόσθετου (π.χ. αν είναι αναγκαίο για τη συντήρηση ή τη διατήρηση του αναμενόμενου χρώματος ενός τροφίμου) αλλά και τη συνολική ποσότητα του συγκεκριμένου πρόσθετου που αναμένεται να προσλαμβάνει κανείς από διάφορες πηγές. Μετά από την αξιολόγηση όλων των δεδομένων (ασφάλειας, χρησιμότητας και αναμενόμενης πρόσληψης) η EFSA «γνωμοδοτεί» στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία και τελικά εγκρίνει το πρόσθετο για χρήση σε τρόφιμα και ροφήματα, και μάλιστα θέτοντας όρια στην ποσότητα που μπορεί να προστίθεται ανά κατηγορία προϊόντος. Τέλος, και με δεδομένο ότι η επιστημονική γνώση διαρκώς εμπλουτίζεται με νέα δεδομένα, η EFSA διενεργεί νέες αξιολογήσεις ασφάλειας, είτε σε τακτική βάση, είτε όταν προκύψουν νέα επιστημονικά δεδομένα. Ένα πρόσφατο παράδειγμα επαναξιολόγησης είναι αυτό της ασπαρτάμης, για την οποία η EFSA δημοσίευσε το προσχέδιο γνωμοδότησης στις αρχές του 2013. Για τη νέα αυτή αξιολόγησηη EFSA μελέτησε διεξοδικά όλα τα δεδομένα σχετικά με την ασπαρτάμη, τόσο εκείνα που είχαν προηγηθεί της έγκρισής της, όσο και κάθε νέα μελέτη ή στοιχείο σχετικό με την ασπαρτάμη, και κατέληξε ότι είναι ασφαλής για το γενικό πληθυσμό εντός της τιμής ADI, με την εξαίρεση (όπως πάντα) των ατόμων με το γενετικό νόσημα φαινυλκετονουρία.
Τα «Ε» που διαβάζουμε στις ετικέτες τροφίμων διαφέρουν από τα πρόσθετα τροφίμων;
Το γράμμα «Ε» στις ετικέτες τροφίμων είναι κωδικός αριθμός που δίνεται στα εγκεκριμένα πρόσθετα τροφίμων, με σκοπό την ευκολότερη ταξινόμησή τους, προέρχεται από το αρχικό Ε της Ευρώπης και σημαίνει, απλώς, (Ε)υρωπαϊκή Κωδικοποίηση. Η βιομηχανία τροφίμων και ποτών μπορεί να επιλέξει εάν θα αναγράφει τα πρόσθετα τροφίμων με την ονομασία τους, ή τον κωδικό αριθμό Ε, ή και τα δύο. Άρα η κωδικοποίηση των προσθέτων με το γράμμα Ε δεν πρέπει να μας γεννά ανησυχία, καθώς υποδηλώνει ότι το συγκεκριμένο συστατικό έχει περάσει από τους απαραίτητους ελέγχους και επαναξιολογήσεις, ώστε να μας εξασφαλίσει ότι είναι ασφαλές για χρήση και ότι προστίθεται στα τρόφιμα σε συγκεκριμένες ποσότητες και όρια.
