Τι είναι τα λειτουργικά τρόφιμα και γιατί το ενδιαφέρον γύρω από αυτά;

Τα λειτουργικά τρόφιμα ανήκουν στα καινοφανή τρόφιμα, νεοεμφανιζόμενα δηλαδή τρόφιμα που έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η ονομασία τους «λειτουργικά» δηλώνει ότι περιέχουν μεγάλη συγκέντρωση από ένα ή περισσότερα βιολογικά ενεργά συστατικά, συστατικά δηλαδή που με τη βιολογική τους δράση στον οργανισμό ενισχύουν την υγεία ή μειώνουν τον κίνδυνο ασθένειας.

Τα τελευταία χρόνια, τα λειτουργικά τρόφιμα έχουν μπει δυναμικά στην αγορά και αναμένεται να αποτελέσουν ακόμη πιο σημαντικό κομμάτι της διατροφής του ανθρώπου στο μέλλον. Για αυτό το λόγο, είναι σκόπιμο να υπάρχει τακτικά έγκυρη πληροφόρηση για αυτά, ώστε ο καταναλωτής να είναι σε θέση να διαχειριστεί κάθε νέο προϊόν διατροφής με λογική, διατηρώντας δηλαδή λογικές απαιτήσεις για το αποτέλεσμα από την κατανάλωσή του, και σύνεση,  αποφεύγοντας την υπέρμετρη ή αποκλειστική κατανάλωση ενός προϊόντος.

Πότε, που και γιατί δημιουργήθηκαν;

Στην Ιαπωνία της δεκαετίας του 1990, παρατηρήθηκε μια σταθερή αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Αυτή αναμενόταν να επιφέρει ανάλογη αύξηση των κρατικών εξόδων για την Υγεία, ώστε να ικανοποιηθούν οι ανάγκες ενός ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού ατόμων προχωρημένης ηλικίας. Μία λογική οδός, για να περιοριστούν αυτά τα έξοδα, φάνηκε να είναι η περιφρούρηση της υγείας μέσω της βελτίωσης της ποιότητας ζωής. Η ιδέα που εξυπηρετούσε αυτό το σκοπό ήταν ο σχεδιασμός τροφίμων με τέτοιες ιδιότητες που να προάγουν την υγεία ή να μειώνουν τον κίνδυνο ασθένειας.

Ποια τρόφιμα χαρακτηρίζονται λειτουργικά;

•     Τρόφιμα που φυσικά περιέχουν βιολογικά ενεργά συστατικά σε μεγάλη ποσότητα, όπως το πορτοκάλι που φυσικά περιέχει υψηλή συγκέντρωση βιταμίνης C.
•     Τρόφιμα που, ενώ περιέχουν ήδη κάποιο βιολογικά ενεργό συστατικό, εμπλουτίζονται με επιπλέον ποσότητα αυτού, όπως τα δημητριακά πρωινού, που έχουν φυσικά, αλλά και εμπλουτίζονται, με πολλές βιταμίνες.
•     Τρόφιμα που δεν περιέχουν αρχικά κάποιο βιολογικά ενεργό συστατικό, αλλά εμπλουτίζονται με ένα ή περισσότερα τέτοια συστατικά, όπως το γάλα που φυσικά δεν περιέχει φυτοστερόλες, αλλά μπορεί  να εμπλουτιστεί με αυτές.
•     Τέλος, τρόφιμα τα οποία περιέχουν κάποιο βιολογικά ενεργό συστατικό με αρνητική επίδραση στον οργανισμό και υφίστανται ειδική επεξεργασία απομάκρυνσής του, όπως το τυρί που είναι φυσικά πλούσιο σε χοληστερόλη, η ποσότητα της οποίας μπορεί να μειωθεί σημαντικά.

Ποια είναι τα ωφέλιμα συστατικά των λειτουργικών τροφίμων;

Τα λειτουργικά συστατικά ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες θρεπτικών συστατικών. Μπορεί δηλαδή να είναι βιταμίνες, μέταλλα, λιπαρά οξέα, μικροοργανισμοί, ή χημικά μόρια των φυτών. Στον πίνακα παρουσιάζονται τα σημαντικότερα, αυτά δηλαδή που η έρευνα έχει επανειλημμένα υποδείξει να έχουν σημαντικές ειδικές δράσεις στον οργανισμό, μαζί με κάποιες καλές πηγές τους.
Με ποιο τρόπο τα συστατικά των λειτουργικών τροφίμων ωφελούν τον οργανισμό μας;

Η πρόσληψή τους προάγει την υγεία του οργανισμού σε όλα τα επίπεδα. Σαν παράδειγμα, στη συνέχεια αναφέρονται οι ειδικότερες δράσεις ορισμένων λειτουργικών συστατικών για την καλή λειτουργία τεσσάρων συστημάτων του οργανισμού:

Καρδιαγγειακό σύστημα

•     μειώνουν την απορρόφηση της διατροφικής χοληστερόλης (στερόλες),
•     μειώνουν την σύνθεση της κακής χοληστερόλης στον οργανισμό (μονοακόρεστα και ω-3 λιπαρά οξέα),
•     μειώνουν τα τριγλυκερίδια (σύμπλεγμα Β, ω-3 λιπαρά οξέα),
•     ρυθμίζουν τα επίπεδα λιπιδίων και σακχάρου στο αίμα (σύμπλεγμα Β, φυτικές ίνες),
•     προστατεύουν τα αγγεία μειώνοντας την πίεση, τη φλεγμονή και τη δημιουργία θρόμβων (βιταμίνη Ε, ω-3 λιπαρά οξέα, φλαβονοειδή).

Πεπτικό σύστημα

•     διατηρούν φυσιολογική την καθημερινή εντερική λειτουργία (φυτικές ίνες, προ- και πρε- βιοτικά),
•     ενισχύουν τη μη παθογόνα μικροχλωρίδα που ζει στο παχύ έντερο (προβιοτικά)
•     αυξάνουν την απορρόφηση ορισμένων θρεπτικών συστατικών από τον αυλό του εντέρου, όπως το ασβέστιο και το μαγνήσιο. (προ- και πρε- βιοτικά)
•     συντελούν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων σε άτομα με δυσανοχή λακτόζης (προβιοτικά).

Ανοσοποιητικό σύστημα

    ενισχύουν τη φυσική ανοσία (βιταμίνη C),
    δρουν ως αντιοξειδωτικά (βιταμίνες A, C, E, φλαβονοειδή),
    μειώνουν την φλεγμονή (βιταμίνη C, Μαγνήσιο),
    διατηρούν την αναγκαία συγκέντρωση και σύσταση της εντερικής χλωρίδας, εμποδίζοντας την ανάπτυξη παθογόνων μικροοργανισμών στο έντερο (προβιοτικά)
    προστατεύουν από τις αλλεργίες (προβιοτικά).

Οστά

•     καταρχήν το ασβέστιο αποτελεί το βασικό δομικό συστατικό των οστών,
•     επίσης όμως το μαγνήσιο, η βιταμίνη D, τα πρεβιοτικά και τα φυτοοιστρογόνα ασκούν τη δική τους ειδική δράση στη διατήρηση και αύξηση της οστικής μάζας, στη μεγαλύτερη απορρόφηση ασβεστίου από το έντερο, τη μικρότερη απώλειά του από τα νεφρά και την εναπόθεσή του στα οστά.

Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε τη διατροφή μας με τα λειτουργικά τρόφιμα;

Εφόσον τα οφέλη που λαμβάνει ο οργανισμός μας από την επαρκή κατανάλωση λειτουργικών συστατικών είναι ανεξάντλητα, θα ήταν πρακτικό να γνωρίζουμε τρόπους ένταξης των λειτουργικών τροφίμων που τα περιέχουν στην καθημερινή διατροφή μας. Στη συνέχεια, λοιπόν, δίνονται ορισμένες προτάσεις διατροφικών επιλογών, με τις οποίες μπορούμε να «εμπλουτίσουμε» το κάθε μικρό ή μεγάλο γεύμα:

Πρωινό

•     ψωμί εμπλουτισμένο σε ασβέστιο ή ω-3
•     αβγά, απλά ή εμπλουτισμένα με ω-3
•     γαλακτοκομικά εμπλουτισμένα με ασβέστιο, βιταμίνη D ή προβιοτικά
•     τυρί με μειωμένα λιπαρά
•     δημητριακά πρωινού ολικής άλεσης, απλά ή εμπλουτισμένα με βιταμίνες και μέταλλα
•     μαργαρίνη εμπλουτισμένη με στερόλες ή ω-3
•     σησάμι, είτε σε ένα σησαμένιο κουλούρι, είτε ως ταχίνι
•     φρέσκα φρούτα και λαχανικά ή τους χυμούς τους

Μαγειρεμένα γεύματα

•     όσπρια
•     ζυμαρικά ολικής άλεσης
•     ψάρια, ιδιαίτερα τα λιπαρά ψάρια
•     άπαχα πουλερικά και κομμάτια κρέας

Σνακ

•     φρέσκα φρούτα ή τους χυμούς τους ή ξηρά φρούτα
•     ξηροί καρποί
•     ορισμένες μπάρες από δημητριακά ολικής άλεσης
•     κάποια κράκερς ή μπισκότα, που έχουν εμπλουτιστεί με σίδηρο ή ασβέστιο ή βιταμίνη Ε ή εδώδιμες ίνες
•     γαλακτοκομικά προϊόντα, απλά ή εμπλουτισμένα με ασβέστιο, βιταμίνη D ή προβιοτικά.

Τι είναι καλό να θυμόμαστε για τα λειτουργικά τρόφιμα;

Αποδεδειγμένα βοηθούν στην πρόληψη χρόνιων νοσημάτων. Από την άλλη όμως, υπάρχει η ανησυχία ότι όσο αυτά κατακλύζουν την αγορά, τόσο μπορεί να θεωρηθούν πανάκεια για την περιφρούρηση της υγείας, αν δεν υπάρξει η σωστή πληροφόρηση. Τα λειτουργικά τρόφιμα δεν πρέπει να θεωρηθούν η εύκολη λύση για να αποφύγουμε τον κόπο να μάθουμε να κάνουμε σωστές διατροφικές επιλογές, ούτε το χρυσό χάπι για την πρόληψη μιας νόσου. Τα μέγιστα οφέλη για τη μακροχρόνια διατήρηση της υγείας μπορούν να επιτευχθούν μόνο στα πλαίσια μιας γενικότερα ισορροπημένης διατροφής κι ενός φυσικά δραστήριου τρόπου ζωής.