Η ψυχογενής ανορεξία

Η ίδια η κοινωνία μας σήμερα δίνει έμφαση και προωθεί το πρότυπο του αδύνατου σώματος, ασκώντας έτσι έμμεσα ή άμεσα πίεση στις έφηβες κυρίως κοπέλες, μέσα από τη μόδα και τη διαφήμιση. Η δυσαρέσκεια ως προς την εικόνα του σώματος έχει εξαπλωθεί τόσο ανάμεσα στις έφηβες, που τείνει πλέον να αποτελέσει φυσιολογικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της ηλικίας. Από έρευνες φαίνεται ότι οι διατροφικές διαταραχές εμφανίζονται με μεγαλη συχνότητα μεταξύ των κοριτσίων ηλικίας 12-17 και των νεαρων γυναικών 18-24 ετών ενώ η εμφάνιση τους ειναι περιορισμένη στις αντιστοιχες ηλικές αγοριών και νεαρών ανδρών.

Η ψυχογενής ανορεξία εντάσσεται στις διατροφικές διαταραχές και αναγνωρίζεται ως μία από τις πλέον ανησυχητικές παθήσεις του σύγχρονου κόσμου, κυρίως λόγω του μεγάλου ποσοστού θνησιμότητας που τη συνοδεύει.

H ψυχογενής ανορεξία ορίζεται η παθολογική εκείνη κατάσταση που συνίσταται σε έναν παράλογο φόβο του ατόμου ότι είναι υπέρβαρο με αποτέλεσμα να αρνείται την πρόσληψη τροφής για μεγάλο διάστημα.

Το άτομο με ΨΑ ανησυχεί υπερβολικά για το βάρος του ακομα και όταν αυτό ειναι κάτω από το κανονικό και επιδιώκει με κάθε τρόπο την απωλεια βάρους. Οι τρόποι εκδήλωσης αυτού του συνδρόμου μας επιτρέπει να διακρίνουμε την ανορεξία σε δύο τύπους, στον περιοριστικό και στον υπερφαγικό-καθαρτικό. Κατά τον πρώτο, το άτομο επιτυγχάνει την απώλεια βάρους με την σπασμωδική και αντιδραστική αυτεπιβολή αυστηρής δίαιτας (ή/ και πλήρους νηστείας) και έντονης άσκησης. Στον δεύτερο και πιο παρεμβατικό για την φυσιολογική διατροφική συνήθεια τρόπο, η απώλεια βάρους επιτυγχάνεται με αυτοπρόκληση εμετού, με λήψη καθαρτικών, διουρητικών ή ενεμάτων ύστερα από υπερφαγικό ή μη επεισόδιο.

Η αιτία

Η αίτια της ψυχογενούς ανορεξίας είναι πολυπαραγοντικη  και διαφέρει από άτομο σε άτομο. Αναζητώντας τα αίτια της ανορεξίας καταλήγουμε σε ένα πολύπτυχο ψυχολογικών, βιολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Έτσι οι ψυχολογικές θεωρίες υποστηρίζουν πως η ανορεξία εκφράζει μία φοβική στάση του ατόμου απέναντι στην τροφή, εξαιτίας της σεξουαλικής έντασης, κυρίως στην εφηβική ηλικία. Οπότε το άτομο ασυνείδητα θεωρεί ότι με την άρνηση της τροφής μπορεί να αναστείλει και οποιαδήποτε σεξουαλική ορμή. Κατά μεγάλο όμως ποσοστό και ως στίγμα της εποχής η ανορεξία οφείλεται στη συνεχή πίεση και προβολή για ένα αδύνατο και καλλίγραμμο σώμα, στην έμφαση που δίνεται στην ομορφιά, καθώς και στην υπερβολική ενασχόληση με την εξωτερική εικόνα.

Αναλυτικότερα, υποστηρίζεται ότι η κατάσταση αυτή εμφανίζεται συχνότερα σε παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες με άστατες διατροφικές συνήθειες, υπερπροστατευτικές, ή πολύ αυστηρές που ανατρέφουν παιδιά με χαμηλή αυτοπεποίθηση, αναποφάσιστα και εξαρτημένα, ή παιδιά που έχουν μάθει και επιδιώκουν να είναι στο επίκεντρο της προσοχής. Έτσι η άρνηση λήψης τροφής γίνεται τρόπος επιβολής της παρουσίας τους στο περιβάλλον. Επίσης κατά την ψυχαναλυτική ερμηνεία η αποφυγή λήψης τροφής συνδέεται με την άρνηση της σεξουαλικής επιθυμίας, με τον φόβο της εγκυμοσύνης, την προσπάθεια απόδειξης του ατόμου στο περιβάλλον ότι ελέγχει την ζωή του και τις ανάγκες του, ή τον φόβο της ενηλικίωσης και την προσπάθεια καθήλωσης του ατόμου στην παιδική ηλικία. Επίσης η εμμονή των σύγχρονων τάσεων για ένα υγιές και όσο το δυνατό πιο λεπτό σώμα, η προβολή των πολύ λεπτών μοντέλων ως προτύπων εξωτερικής εμφάνισης, μπορεί να οδηγήσει ορισμένα άτομα σε ακραία συμπεριφορά όσο αφορά στη διατροφή τους.

Κύρια χαρακτηριστικά

• Άρνηση του ατόμου να διατηρήσει το βάρος του πάνω από ένα ελάχιστο φυσιολογικό όριο σύμφωνα με την ηλικία και το βάρος του.
• Διαρκής φόβος αύξησης βάρους ή παχυσαρκίας ακόμα και όταν το βάρος του ατόμου είναι σημαντικά χαμηλότερο του φυσιολογικού.
• Διαταραχή στον τρόπο αντίληψης του βάρους και της εικόνας του σώματος.
• Τελειοθηρία, πάθος για την εμφάνιση.
• Σε γυναίκες, αμηνόρροια, απουσία τριών τουλάχιστόν διαδοχικών εμμηνορυσιών.
• Έντονη σωματική άσκηση, υπερενεργητικότητα, αϋπνίες.
• Ανάπτυξη τριχοφυΐας σε αυχένα, πλάτη, πρόσωπο.

Συμπτώματα ανορεξίας

• Όταν κάποια νομίζει ότι είναι παχουλή και κάνει προσπάθειες να χάσει βάρος ενώ στην πραγματικότητα είναι υπερβολικά λεπτή.
• Της έχει γίνει έμμονη ιδέα ότι με ότι βάζει στο στόμα της παχαίνει και αρνείται να φάει. Επίσης ότι τρώει το ζυγίζει ή μετρά τις θερμίδες του και τρώει ελάχιστα.
• Αρνείται το γεγονός ότι πεινά.
• Είναι μανιακή με τη γυμναστική και γυμνάζεται 3-4 ώρες καθημερινά.
• Έχει χάσει την περίοδό της για 3 τουλάχιστον μήνες.

Οι συνέπειες της ανορεξίας είναι πολύ σοβαρές και αν μείνουν αθεράπευτες μπορεί και να επιφέρουν τον θάνατο. 

• Βραδυκαρδία (αργοί κτύποι καρδίας)
• Υπόταση (χαμηλή πίεση)
• Υποθερμία
• Θαμπά και αραιά μαλλιά
• Σπασμένα νύχια
• Τριχοφυία στο πρόσωπο, στην πλάτη και στον αυχένα
• Ξηρά και σπασμένα χείλη
• Οστεοπόρωση
• Μη σωστή ανάπτυξη του σώματος
• Συναισθηματική αστάθεια, εναλλαγές στη διάθεση
• Έλλειψη συγκέντρωσης
• Αϋπνίες
• Πονοκέφαλος
• Πόνοι στο στομάχι
• Δυσκοιλιότητα
• Συνεχής αίσθηση κρύου

Θεραπεία

Η θεραπευτική παρέμβαση στοχεύει κατά πρώτο λόγο στην αποκατάσταση του φυσιολογικού βάρους και στην επαναφορά φυσιολογικών διαιτητικών συνηθειών, έτσι ώστε να αποφευχθούν οι βιολογικές και ψυχολογικές επιπτώσεις της ασιτίας. Παράλληλα, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν τα υποκείμενα ψυχολογικά, γνωσιακά, συμπεριφοριστικά, οικογενειακά και κοινωνικά προβλήματα, προκειμένου να αποφευχθεί η υποτροπή και να αντιμετωπιστεί η πραγματική αιτία του προβλήματος. Σημαντικά βοηθάει η γνωστική ψυχοθεραπεία, συμβάλλοντας στη διόρθωση των λαθεμένων αντιλήψεων των ασθενών για τις ανάγκες, τα αισθήματα και την ικανότητάς τους να ελέγξουν την καθημερινότητα και τα προβλήματά τους.

Η νοσηλεία στο νοσοκομείο μπορεί να χρειαστεί σε περιπτώσεις σοβαρής ασιτίας για να διορθωθούν οι ηλεκτρολυτικές και οι λοιπές διαταραχές και για να αποφθευχθεί ο αιφνίδιος θάνατος ο οποίος μπορέι να συμβεί ειδικά αν η απώλεια του βάρους επήλθε απότομα. 

Πρώτο και βασικό βήμα για την θεραπεία της ανορεξίας είναι η αποδοχή του προβλήματος. Η οικογένεια και οι φίλοι, ως άμεσο περιβάλλον του παθόντα, θα κληθούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα παρέχοντας ουσιαστική υποστήριξη και αναζητώντας επαγγελματική βοήθεια. Εφόσον πρόκειται για διαταραχή με πολυπαραγοντικά αίτια, η αντιμετώπιση θεραπευτικά θα πρέπει να περιλαμβάνει κάτι περισσότερο από την αλλαγή των διατροφικών συνηθειών του ασθενούς.

Για τους παραπάνω λόγους πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η πλήρης σύνθεση της θεραπευτικής ομάδας, η οποία πρέπει να αποτελείται από τον γιατρό, τον επιστήμονα ψυχολόγο και τον κλινικό διαιτολόγο.

Η θεραπεία της ψυχογενούς ανορεξίας τονίζεται ότι θα πρέπει να είναι μακροχρόνια, η ψυχοθεραπεία πρέπει να είναι τόσο ατομική όσο και οικογενειακή και απαιτείται επιμονή και πολύ δουλειά από τον ειδικό, τον ασθενή και την οικογένεια του.