Ελεύθερες ρίζες, Αντιοξειδωτικά και η θεωρία της Γήρανσης

Τι είναι οι ελεύθερες ρίζες;

Τα τελευταία χρονιά έχει καλλιεργηθεί στον χώρο των συμπληρωμάτων διατροφής και καλλυντικών, ο ορος «ελεύθερες ρίζες». Τα παλαιοτέρα χρονιά, οι ελεύθερες ρίζες έχουν συνδεθεί με πολλές ασθένειες τις όποιες η επιστήμη δεν μπορούσε να ερμηνεύσει. Κυρίως εκφυλιστικές ασθένειες (ασθένειες που προκαλούνται λόγο του γήρατος), η γήρανση του δέρματος, η νόσος του Αλτζχαιμερ, άλλες νευρολογικές και οστεοπαθολογικες ασθένειες είχαν άμεσα συνδεθεί με υπερπαραγωγή ελεύθερων ριζών. Τα τελευταία 10 χρονιά έχουν καταφέρει με εξελιγμένες επιστημονικές μεθόδους να ανιχνεύσουν αυτές τις ελεύθερες ρίζες, να τις παρακολουθήσουν και να τεκμηριώσουν ορισμένες θεωρίες οι όποιες μέχρι σήμερα δεν ήταν εφικτό. 

Πως παράγονται  οι ελεύθερες ρίζες;

Σε κυτταρικό επίπεδο, κατά τη διάρκεια των φυσιολογικών ανθρώπινων διεργασιών – παραγωγή ενέργειας, αποτοξίνωση από τοξικές ουσίες και ανοσολογική απόκριση, παράγονται από τον οργανισμό ελεύθερες ρίζες. Για παράδειγμα, κατά την διάρκεια της αναπνοής το οξυγόνο που εισπνέουμε εισχωρεί στους πνεύμονες και ακολούθως μπαίνει στο κυκλοφορικό σύστημα του αίματος για να μεταφερθεί στους μυϊκούς ιστούς. Στους μυϊκούς ιστούς χρησιμοποιείται από τα μιτοχόνδρια σε μια αλυσιδωτή διεργασία που στόχο έχει την παράγωγη ενεργείας. Σε αυτή την διεργασία, όπως και σε κάθε διεργασία παράγωγης ενεργείας, υπάρχουν απόβλητα (π.χ. το αυτοκίνητο για να κινηθεί χρειάζεται βενζίνη και εκπέμπει καυσαέρια). Τα απόβλητα στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι το διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο οδηγείται από το κυκλοφορικό σύστημα στους πνεύμονες και το εκπνέουμε, και ορισμένα ηλεκτρόνια. Αυτά τα ηλεκτρόνια μπορούν να ξεφύγουν από την αλυσίδα παράγωγης ενέργειας και να προσκρούσουν σε ορισμένα βιομόρια τα οποία πλέον θα είναι αρνητικά φορτισμένα. Αυτά το βιομόρια είναι που ονομάζουμε «ελεύθερες ρίζες» και μπορούν να προσκρούσουν σε πρωτεΐνες, λιπίδια και γενετικό υλικό (DNA) για να προκαλέσουν ζημιά. Αυτή η ζημία μεταφράζεται σε μια γενική κλινική εικόνα ως μείωση ορμονών, μείωση κολλαγόνου του δέρματος, μείωση αριθμού των κύτταρων, μείωση αμινοξέων και βλάβη στο γενετικό υλικό. 

Τι επηρεάζει την παράγωγη ελεύθερων ριζών;

Όπως καταλαβαίνετε, όσο περισσότερη παράγωγη ελεύθερων ριζών έχουμε, τόσο πιο γρήγορα έρχονται και τα αντίκτυπα. Το πρώτο πράγμα που επιταχύνει την παράγωγη είναι διαφορές καταχρήσεις όπως το κάπνισμα, υπερβολικό αλκοόλ, τηγανητά και junk food, οι οποίες είναι σαν να καταναλώνουμε απευθείας μεγάλες ποσότητες ελεύθερων ριζών. Η υπερβολική άσκηση είναι συνδεδεμένη με υπερπαραγωγή ελεύθερων ριζών όπως επίσης και υπερβολική έκθεση στην ακτινοβολία του ηλίου. Έτσι οι επιστήμονες πλέον συστήνουν χρήση αντιοξειδωτικών ουσιών μετά από την άσκηση και χρήση των αντηλιακών τα οποία κυρίως περιέχουν λιποδιαλυτές αντιοξειδωτικές ουσίες. 

Πως μπορούμε να καταπολεμήσουμε τις ελεύθερες ρίζες;

Όπως έχουμε αναφέρει, η υπερπαραγωγή ελεύθερων ριζών είναι αυτή που μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στο σώμα, με τελική κατάληξη την γήρανση. Το οξειδωτικό στρες προκύπτει όταν το ισοζύγιο οξειδωτικών/ αντιοξειδωτικών γέρνει υπέρ των οξειδωτικών, δηλαδή από τη μεριά των ελευθέρων ριζών. Το σώμα μας όμως έχει βρει διαφόρους τρόπους στο να καταπολεμά αυτή την παράγωγη ελεύθερων ριζών. Ενδοκυτταρικά ενζυμα όπως η δισμουτάση του σουπεροξειδίου (SOD) και υπεροξειδάση της γλουταθειόνης (GPX) προσφέρουν σημαντική προστασία έναντι της βλάβης που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες. Η ποσότητα όμως αυτών των αντιοξειδωτικών ουσιών που παράγει το σώμα δεν είναι η ίδια για όλους. Έτσι πλέον με εξειδικευμένες βιοχημικές εξετάσεις μπορούμε να μετρήσουμε την ποσότητα που έχει ο καθένας και να την διορθώσουμε με ορισμένα συμπληρώματα διατροφής. Επίσης όπως είχαμε προαναφέρει, η ζημία από τις ελεύθερες ρίζες γίνεται σε τρία επίπεδα: στις πρωτεΐνες, λιπίδια και DNA. Βρίσκοντας που γίνεται η περισσότερη ζημία στον καθένα μπορούμε πλέον εξατομικευμένα να δώσουμε τα κατάλληλα συμπληρώματα ή να αλλάξουμε την διατροφή ανάλογος για να σταματήσουμε την ζημία που γίνεται από τις ελεύθερες ρίζες. Όλο και μεγαλύτερη βιβλιογραφία συσσωρεύεται η οποία δείχνει ότι το οξειδωτικό στρες εμπλέκεται σε μια μεγάλη ποικιλία παθολογικών διεργασιών όπως:

• Ρευματοειδής αρθρίτιδα
• Άλλες αρθρίτιδες
• Άσθμα 
• Σακχαρώδης διαβήτης
• Καρκίνος 
• Νευροεκφυλιστικές ασθένειες όπως Parkinson and Alzheime
• Αθηροσκλήρυνση
• Κηλιδώδης εκφυλισμός 
• Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης
• Φλεγμονώδης νόσος του εντέρου 
• Περιβαλλοντική ευαισθησία

Βιοχημική Εξέταση Οξειδωτικού Στρες

Για να εξεταστεί το ισοζύγιο μεταξύ οξειδωτικής βλάβης και αντιοξειδωτικών αποθεμάτων, είναι αναγκαίο να μετρηθούν, οι ΑΠΟΘΗΚΕΣ των ενώσεων που παρέχουν προστασία, τα ΕΝΖΥΜΑ που εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες και η ΒΛΑΒΗ που έχει ήδη προξενήσει από αυτές. 

Με ένα δείγμα αίματος μπορούν να μετρηθούν με μεγάλη ακρίβεια και ευαισθησία τόσο η αντιοξειδωτική προστασία, όσο η οξειδωτική ζημιά και η ενζυμική δραστικότητα:

• ολική αντιοξειδωτική προστασία
• τα ένζυμα δισμουτάση του σουπεροξειδίου (SOD) και υπεροξειδάση της γλουταθειόνης βιοδείκτες (GPX)
• λιπιδικά υπεροξείδια (ζημιά στις κυτταρικές μεμβράνες) 
• ζημιά στο DNA

Κλινική σημασία

• Τα αντιοξειδωτικά αποθέματα είναι απαραίτητα για την απόσβεση των ελευθέρων ριζών και για τη σωστή λειτουργία του ανοσολογικού, νευρολογικού, ενδοκρινούς και αποτοξινωτικού συστήματος
• Η ισορροπία (ή ανισορροπία) μεταξύ αναγωγικών και οξειδωτικών αντιδράσεων (οξειδοαναγωγική κατάσταση) καθορίζει τα επίπεδα του οξειδωτικού στρες τα οποία με τη σειρά τους συνδέονται με πολλές ασθένειες
• Οι βλάβες στους ιστούς μπορούν να εκτιμηθούν γρήγορα και να ανιχνευτεί το επίπεδο της ανισορροπίας έτσι ώστε να καταρτιστεί μια εξατομικευμένη θεραπευτική αγωγή με αντιοξειδωτικά