Οι αυξημένες απαιτήσεις και ο ανταγωνισμός που επικρατεί στις μέρες μας στο χώρο του επαγγελματικού αθλητισμού και όχι μόνο, αλλά και γενικότερα το αυξημένο ενδιαφέρον σε σχέση με τη σωματική άσκηση οδηγούν συνεχώς σε νέες μεθόδους βελτίωσης της αθλητικής απόδοσης. Η χρήση ενεργειακών και αθλητικών ποτών είναι μια επικουρική μέθοδος βελτίωσης της απόδοσης που χρησιμοποιείται σήμερα στο χώρο του αθλητισμού. Ποιες είναι οι διαφορές όμως στη σύσταση αλλά και στη χρήση μεταξύ ενεργειακών και αθλητικών ποτών ;
Η προσθήκη υδατανθράκων στα ροφήματα ενυδάτωσης περιέχει επιπρόσθετη ενέργεια, η οποία είναι απαραίτητη εξαιτίας της μείωσης των αποθεμάτων του μυϊκού και ηπατικού γλυκογόνου, που προκαλείται εξαιτίας της άσκησης. Τα ενεργειακά ποτά κυκλοφορούν στην αγορά από διάφορες εταιρείες, έχοντας ιδιαίτερο άρωμα, γεύση και αυξημένη περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες > από 10-12% περιέχοντας επιπλέον συστατικά όπως. αμινοξέα (ταυρίνη, χολίνη), καφεΐνη η οποία θεωρείται τοξική σε δόσεις μεγαλύτερες των 2 γραμμαρίων και έχει σημαντικές διεγερτικές ιδιότητες. Συγκεκριμένα, διεγείρει τη λειτουργία της καρδιάς, την κυκλοφορία του αίματος και την έκκριση αδρεναλίνης.
Επιστημονικές μελέτες έχουν αναδείξει τον ευεργετικό ρόλο των ενεργειακών ποτών στην αθλητική απόδοση, υπό προυποθέσεις όμως. Η σχέση μεταξύ των ενεργειακών ποτών στην αθλητική απόδοση δεν είναι τόσο απλή, αφού υπάρχουν πολύ σημαντικοί παράγοντες που καθορίζουν την αναγκαιότητα αλλά και το κατά πόσο θα υπάρξουν τα επιθυμητά αποτελέσματα στην απόδοση από τη χρήση τους. Οι πιο σημαντικοί από τους παράγοντες αυτούς είναι : το είδος , η διάρκεια και η ένταση της άσκησης, η περιεκτικότητα (%) των υδατανθράκων αλλά και το είδος αυτών, η ποσότητα κατανάλωσης κ.α.
Η αερόβια άσκηση υψηλής έντασης η οποία ξεπερνά τη 1 ώρα οδηγεί σε μείωση των αποθεμάτων του μυϊκού και ηπατικού γλυκογόνου, ενώ όταν άσκηση τέτοιου είδους ξεπεράσει τις 2 ώρες προκαλείται εξάντληση του ηπατικού γλυκογόνου αλλά και του γλυκογόνου των εργαζομένων μυών. Επίσης μέγιστες επαναλαμβανόμενες περίοδοι άσκησης διάρκειας από 1-5 min οι οποίες διακόπτονται από σύντομα διαστήματα ξεκούρασης προκαλούν σημαντική μείωση των επιπέδων μυϊκού και ηπατικού γλυκογόνου. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψιν, το γεγονός ότι η αποκλειστική πηγή ενέργειας του εγκεφάλου είναι η γλυκόζη συνεπώς ο ηπατικός ιστός θα πρέπει να διαθέτει επαρκή αποθέματα για τη συνεχή τροφοδότηση του εγκεφάλου, αφού το « καθαρό μυαλό » παίζει καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της σωστής τεχνικής και τακτικής και κατ’επέκταση της αθλητικής απόδοσης εν γένη.
Οι παραπάνω παράγοντες σχετίζονται άμεσα και με τη χρήση των ενεργειακών ποτών των οποίων η χορήγηση έχει ευεργετικά αποτελέσματα σε αγωνίσματα που ξεπερνούν τα 90 -120 min έντονης αερόβιας άσκησης, όπως ποδηλασία, μαραθώνιος, τρίαθλο, υπερμαραθώνιος. Ουσιαστικά οι εξωγενείς υδατάνθρακες σε τέτοιου είδους προσπάθειες όπως οι προαναφερθείσες, μέσω των ενεργειακών ποτών εξοικονομούν το μυϊκό γλυκογόνο των εργαζομένων μυών αφού ένα μέρος της ενέργειας που χρειάζεται για την προσπάθεια προέρχεται από αυτούς. Η σταθεροποίηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα είναι γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό αφού παρεμποδίζει συμπτώματα του κεντρικού νευρικού συστήματος όπως : ναυτία , ζάλη, κεφαλαλγίες κ.α
Εκτός από τα ενεργειακά ποτά υπάρχουν και τα λεγόμενα αθλητικά ποτάτα οποία δεν περιέχουν αμινοξέα και η περιεκτικότητα τους σε υδατάνθρακες είναι μεταξύ 4-8% περιέχοντας επιπλέον ηλεκτρολύτες ( Νa, K, Cl, Mg ) και ιχνοστοιχεία ( Fe, Zn, Mn, Se, Cu, I κ.α ). Οι παράγοντες που αναφέρθηκαν για τη σχέση ενεργειακών ποτών και αθλητικής απόδοσης (το είδος, η διάρκεια και η ένταση της άσκησης, η περιεκτικότητα ( % ) των υδατανθράκων αλλά και το είδος αυτών, η ποσότητα κατανάλωσης κ.α. αφορούν εξίσου τη σχέση αθλητικών ποτών και απόδοσης.
Η ανάγκη της πρόσληψης υγρών πριν, κατά τη διάρκεια αλλά και μετά την άσκηση μπορεί να καλυφθεί μόνο με τη χρήση των αθλητικών ποτών και του νερού, χωρίς να είναι απαραίτητη η χορήγηση των ενεργειακών ποτών. Οι περισσότεροι αθλητές περιμένουν να διψάσουν για να καταναλώσουν υγρά με αποτέλεσμα να αφυδατώνονται και να μειώνεται η απόδοση τους αφού χρειάζεται ένα διάστημα τουλάχιστον 15min ώστε να χρησιμοποιηθούν τα υγρά από τον οργανισμό. Κάποιοι αθλητές οι οποίοι γνωρίζουν τα ευεργετικά αποτελέσματα των αθλητικών ποτών, έχουν ένα επιπλέον κίνητρο ώστε να τροφοδοτούν ενεργειακά τον οργανισμό τους, αλλά και να τον ενυδατώνουν, απαραίτητη μέριμνα για την οποία αθλητές και προπονητές αμελούν.
Όσον αφορά τα ενεργειακά ποτά υπάρχει ο κίνδυνος η υψηλή περιεκτικότητα τους σε υδατάνθρακες να διαταράξουν την ισορροπία των υγρών. Επιπλέον όμως τα ενεργειακά ποτά μέσω της υψηλής περιεκτικότητας των υδατανθράκων αλλά και της καφεΐνης, βελτιώνουν την αερόβια και αναερόβια ικανότητα, το χρόνο αντίδρασης και τη συγκέντρωση. Η περιεκτικότητα των ενεργειακών ποτών σε αμινοξέα δε φαίνεται να επιδρά ευεργετικά στην αθλητική απόδοση. Ο καθορισμός του κατάλληλου μίγματος μεταξύ υδατανθράκων και υγρών έχει καθοριστική σημασία αφού η κατανάλωση ενός μεγάλου όγκου υγρών μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη πρόσληψη υδατανθράκων, αλλά και αντίστοιχα ένα ιδιαίτερα σακχαρούχο διάλυμμα να μειώσει την αναπλήρωση των υγρών.
Τα αθλητικά ποτά που περιέχουν υδατάνθρακες σε ποσοστό 4-8% θεωρούνται κατάλληλα για τη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης για αγωνίσματα που διαρκούν πάνω από 60min αλλά και για μέγιστες επαναλαμβανόμενες περόδους άσκησης διάρκειας από 1-5 min οι οποίες διακόπτονται από σύντομα διαστήματα ξεκούρασης ( ποδόσφαιρο, καλαθοσφαίριση, χειροσφαίριση, αντισφαίριση κ.α ). Η κατανάλωση 125-250ml αθλητικών ποτών κάθε 15min κατά τη διάρκεια της άσκησης θεωρείται ιδανική ώστε να επιτευχθεί το ισοζύγιο των υγρών, ηλεκτρολυτών και ιχνοστοιχείων λόγω της απώλειας τους, εξαιτίας της εφίδρωσης. Σημαντική είναι επίσης η συμβολή των αθλητικών ποτών στη θερμορύθμιση, μέσω της χορήγησης υγρών στο ανθρώπινο σώμα. Επιπροσθέτως συντηρούνται τα αποθέματα της γλυκόζης στο αίμα και τα αποθέματα γλυκογόνου στο ήπαρ και τους μύες από την ποσότητα των υδατανθράκων που περιέχεται στα αθλητικά ποτά.Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις κατά τις οποίες η χρήση αθλητικών ποτών μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα ακόμα και για αγωνίσματα διάρκειας κάτω των 60 min όπως : διπλή προπόνηση ή αγώνας, καθώς επίσης όταν ο αθλητής ξεκινάει την άσκηση με μειωμένα αποθέματα υδατανθράκων ή ηλεκτρολυτών.
Η κατανάλωση συνεπώς των ενεργειακών ποτών δε μπορεί να είναι οσο τακτική είναι αυτή των αθλητικών ποτών, λόγω του κινδύνου αφυδάτωσης. Σε ψυχρό όμως περιβάλλον όπου ο κίνδυνος αφυδάτωσης είναι μικρότερος συνεπώς η σημασία της αναπλήρωσης των υγρών είναι μικρότερη σε σχέση με το θερμό περιβάλλον και την αυξημένη απώλεια υγρών, η χρήση των ενεργειακών ποτών ( υδατάνθρακες >10-12% ) πιθανόν να αποφέρει εξοικονόμηση ενέργειας χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος της διαταραχής στην αναπλήρωση των υγρών λόγω της αυξημένης περιεκτικότητας των υδατανθράκων.
Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα ενεργειακά ποτά περιέχουν υδατάνθρακες πάνω από 10-12% αλλά και επιπλέον συστατικά όπως καφείνη, ταυρίνη κ.α. Τα αθλητικά ποτά δεν περιέχουν αμινοξέα και η περιεκτικότητα τους σε υδατάνθρακες είναι μεταξύ 4-8% περιέχοντας επιπλέον ηλεκτρολύτες ( Νa, K, Cl, Mg ) και ιχνοστοιχεία ( Fe, Zn, Mn, Se, Cu, I κ.α ). Τι όμως θα πρέπει να προτιμήσουμε για τη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης, τα αθλητικά ή τα ενεργειακά ποτά; Η απάντηση δεν είναι απλή αφού παράμετροι όπως το είδος, η διάρκεια της άσκησης, η θερμοκρασία του περιβάλλοντος κ.α σχετίζονται με την παραπάνω επιλογή.
Γενικά θα μπορούσαμε να πούμε οτι για αερόβια άσκηση πάνω από 60min αλλά και για μέγιστες επαναλαμβανόμενες περιόδους άσκησης διάρκειας από 1-5 min οι οποίες διακόπτονται από σύντομα διαστήματα ξεκούρασης (ποδόσφαιρο, καλαθοσφαίριση, χειροσφαίριση, αντισφαίριση κ.α ) τα αθλητικά ποτά είναι κατάλληλα αφού αυξάνουν την συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα, διατηρούν σε υψηλότερα επίπεδα τα αποθέματα του μυϊκού και ηπατικού γλυκογόνου, καθώς επίσης συμβάλλουν ώστε να διατηρείται η ισορροπία των υγρών του σώματος. Όλοι αυτοί οι παράγοντες καθυστερούν την κόπωση και συνεπώς αυξάνουν και την απόδοση.
Όσον αφορά τα ενεργειακά ποτά η χρήση τους σε αγωνίσματα που ξεπερνούν τα 90-120 min έντονης αερόβιας άσκησης όπως ποδηλασία, μαραθώνιος, τρίαθλο, υπερμαραθώνιος έχουν ευεργετικά αποτελέσματα πάντα όμως με τον κίνδυνο να διαταράξουν τη γαστρική κένωση και την ισορροπία υγρών. Θα πρέπει επίσης να αποφεύγεται η χρήση τους σε αθλήματα που χρειάζονται ηρεμία και σταθερότητα μελών του σώματος όπως τοξοβολία, σκοποβολή κ.α λόγω της περιεκτικότητας σε καφεΐνη των περισσοτέρων ενεργειακών ποτών.
